Temat, jakim jest wykluczenie cyfrowe starszych osób już dawno wybrzmiewa z przestrzeni publicznej. Teraz jednak nabiera nowego znaczenia. Od dawna nowe technologie stają się przyczyną marginalizacji ludzi starszych. W Polsce moment obalenia komunizmu stał się początkiem nie tylko przemian politycznych, ale i gospodarczych. „Otworzył Polskę na świat” i co za tym szło na nowe technologie. Na przykład wcześniej niedostępny, lub będący dobrem rzadkim, telefon stał się normą. Właściwie stale wchodzą do użycia nowe urządzenia elektroniczne. Nieustannie trzeba się uczyć ich obsługiwania. Podobnie jak nowych programów, aplikacji, sieci społecznościowych, komunikatorów, itp… Rozwój sieci informatycznej spowodował duże zmiany również w przestrzeni publicznej. W dostępie do urzędów, zakupu biletów, staraniu się o świadczenia itp… To oczywiście nowe możliwości i rozwiązania, jednak dla niektórych osób często niedostępne lub bardzo utrudnione. Nazywamy to wykluczeniem cyfrowym. Terminem tym określamy trudności w dostępie i korzystaniu z nowych technologii, takich jak: komputery, Internet i telefony komórkowe lub brak umiejętności osób, które miałyby możliwość z tego korzystać. Szczególne narażone na wykluczenie cyfrowe są osoby starsze (emeryci). Zauważono, że osoby już po ukończeniu 40 roku życia słabiej radzą sobie z cyfryzacją, a w miarę przybywania lat ta umiejętność się jeszcze pogarsza. Przykładowo wśród osób korzystających z Internetu odnotowano, że w grupie 16-24 lata z Internetu korzysta aż 93% osób, a w grupie powyżej 65 roku życia tylko 11%. Różnica ta dowodzi, że to poważny problem w dzisiejszych czasach.

Obecnie, gdy panuje epidemia zarażeń koronawirusem i „cała Polska przechodzi na tryb on- line”, osoby takie mogą czuć się wyjątkowo wykluczone i poza marginesem społecznym. Siedzą w domach, z reguły przestrzegają zaleceń, ale jednocześnie trudno im załatwić jakąś sprawę, poprosić o pomoc. To, co widzą w telewizji nie napawa ich optymizmem. Szczególnie wtedy, gdy podaje się wiek osób zmarłych. Mogą czuć się mocno zagrożone. Wiele osób może wtedy czuć się winnych i niepotrzebnych. Myślą, że stanowią zbędne odciążenie. Niby uspokajające komentarze, że to tylko starsi umierają, wydają się być mocno niestosowne. Często młodzi komentatorzy nie zastanawiają się, jak ich słowa mogą odbierać seniorzy.

W ubiegłych wiekach starsze osoby traktowano z szacunkiem ze względu na ich doświadczenie życiowe. Obecne w erze cyfryzacji i informatyzacji to doświadczenie bywa nieprzydatne i straciło swoją wartość. Ważna teraz jest skuteczność, innowacyjność i produktywność. Wydaje się, że tylko młodzi i sprawni sobie z tym radzą. Odtąd wszechnicą wiedzy jest „mr Google”, mądrość seniorów wydaje się zbędna. Ze względu na trudności w posługiwaniu się nowymi technologiami grupa osób starszych jest spychana na margines społeczeństwa. A jak wynika z badań marginalizacja osób starszych pogarsza ich zdrowie. Gdy są miej aktywni, tak fizycznie jak i społecznie, zwiększa się wtedy u nich ryzyko rozwoju wielu chorób a tym depresji.

Seniorzy często nie wiedzą, czemu służy korzystanie z Internetu oraz jak może to wpływać na ich życie. Niekiedy denerwują się, że sobie nie poradzą i coś zepsują. Unikają więc tego mimo, że mogliby skorzystać, by lepiej zaspokoić swoje potrzeby czy rozwiązać problemy. Jednak wsparcie instytucji czy zachęta bliskich jest w stanie odwrócić ten trend. Okazuje się, że duża grupa seniorów podejmuje naukę obsługi komputera, by poprawić kontakt z wnukami oraz dalszą rodziną (komunikatory internetowe).

Warto, więc zainteresować się swoim otoczeniem i sprawdzić czy wokół nas nie ma takich starszych wykluczonych cyfrowo osób. My możemy kupić coś przez Internet, załatwić mailowo, wypełnić wniosek np. do banku by odroczyć kredyt itp…

Pomóżmy starszym osobom w tym gąszczu przedzierania przez cyfrowy świat. Może nie warto cały czas oglądać telewizję, która mówi tylko o wirusie i nakręcać lęku w oczekiwaniu na śmierć. Może można nauczyć babcię obsługi komputera, by czytała wiadomości, szukała przepisów czy grała w pasjansa. Jeśli nie możemy się kontaktować bezpośrednio pytajmy, czy w czymś nie pomóc. To od nas zależy czy wykluczenie cyfrowe starszych osób będzie narastało, czy też stanie się wręcz przeciwnie.

Agnieszka Idźkowska-Guz

psycholog

Bibliografia

Batorski, D., (2011). Korzystanie z technologii informacyjno-komunikacyjnych, W: Czapliński, J., Panek, T., (red), Diagnoza Społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. Warszawa: Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania.

Hybels C.F., Pieper C.F., Blazer D.G., Fillenbaum G.G., Steffens D.C., (2010). Trajectories of mobility and IADL function in older patients diagnosed with major depression. Int. J. Geriatr. Psychiatry, 25 (1), 74-81.

Łukasiewicz, R. (2016). 50+ w świecie informacji, czy można mówić o wykluczeniu cyfrowym?. Roczniki Teologiczne, 63(01), 79-102.

Morga, P., Traczyk, J., Wittenbeck, K., Zygmont, A. (2015). Przegląd badań nad wpływem aktywności fizycznej na stan psychiczny oraz somatyczny osób starszych. Physiotherapy, 23, 2.

Reichert C.L., Diogo C.L., Vieira J.L., Dalacorte R.R. (2011) Physical activity and depressive symptoms in community dwelling elders from southern Brazil. Rev. Bras. Psiquiatr., 33 (2), 165-170.

Szmigielska, B., Bąk, A., & Jaszczak, A. (2012). Komputer i Internet w życiu e-seniorów–doniesienie z badań jakościowych.

White, H., McConnell, E., Clipp, E., Branch, L. G., Sloane, R., Pieper, C., & Box, T. L. (2002). A randomized controlled trial of the psychosocial impact of providing internet training and access to older adults. Aging & mental health, 6(3), 213-221.