Polskie Towarzystwo Dysleksji wskazuje na wielorakie uwarunkowania zaburzeń dyslektycznych. Upatruje się ich w dziedziczności, zmianach anatomicznych, a także zaburzeniach funkcjonowania układu nerwowego w okresie prenatalnym lub okresie okołoporodowym. Przyszła zdolność uczenia się ma swoje początki w drogach nerwowych, które tworzą się jeszcze przed narodzeniem i kilku pierwszych latach życia. Do grupy dzieci tzw. ryzyka dysleksji kwalifikuje się każde dziecko z nieprawidłowej ciąży, wcześniaki, dzieci z niską wagą urodzeniową bądź te, które po urodzeniu otrzymały mniejszą liczbą punktów w skali Appgar. Innymi czynnikami ryzyka mogą być: występowanie zaburzeń dyslektycznych w rodzinie, opóźniony rozwój mowy, oburęczność, leworęczność, minimalne dysfunkcje neurologiczne w okresie niemowlęcym. Dzieci dyslektyczne mają duże kłopoty z nauką czytania, chociaż w innych dziedzinach mogą być bystre i uzdolnione. Rozpowszechnienie dysleksji jest zaskakująco duże, gdyż dotyka ona ok. 5% populacji i występuje rodzinnie. Przypuszczalnie problemy te mają pochodzenie genetyczne, a ich podłożem są zmiany w mózgu. Niestety nie można wykryć dysleksji za pomocą badania krwi czy testu genetycznego.

Wiadomo jednak, że im wcześniej rozpoznana dysleksja, tym szybsze i lepsze będą efekty terapii. Wiele osób nie rozumiejąc tego zjawiska, używa stwierdzeń, że dziecko z tego wyrośnie lub przejdzie mu, gdy dorośnie. Niezwykle istotna będzie tu czujność rodziców oraz nauczycieli, którzy bez problemu powinni odróżnić zwykłe lenistwo od dysleksji. Dziecko, u którego zauważone zostaną pewne zmiany i trudności, powinno być skierowane do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Aby zdiagnozować dysleksję konieczne jest przeprowadzenie konkretnych testów, których celem jest ogólna ocena możliwości dziecka. Dopiero po przeprowadzeniu badań w poradni można wystawić dziecku zaświadczenie o dysleksji, które jest pomocne w kontynuowaniu dalszej nauki. Zjawisko takie jak dysleksja dzieli się na kilka typów:

-dysleksja typu wzrokowo-przestrzennego (dysleksja wzrokowa), uwarunkowana zaburzeniami rozwoju funkcji wzrokowych i wzrokowo-przestrzennych;

-dysleksja typu słuchowo-językowego (dysleksja słuchowa) – zaburzenia funkcji słuchowo-językowych;

-dysleksja typu mieszanego – wzrokowa i słuchowa;

-dysleksja integracyjna – zaburzenia współdziałania, niezbędnych w procesie uczenia się, funkcji poznawczych;

Specjalistyczna pomoc udzielana dzieciom ze specjalnymi trudnościami w czytaniu i pisaniu to terapia pedagogiczna lub terapia psychopedagogiczna. Działania te mają charakter korekcyjno- kompensacyjny. Oznacza to, że są ukierunkowane na usprawnianie zaburzonych funkcji (korekcja) oraz na wspomaganie funkcji dobrze rozwijających się (kompensacja), które mogą stać się wsparciem dla zaburzonych lub zastąpić je.

Zaburzenia rozwoju psychoruchowego mogą pojawić się w różnym wieku, i skutkować późniejszymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Symptomy, które mogą wystąpić przed rozpoczęciem nauki w szkole, a także w czasie jej trwania to:

1) trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów itp.;

2) trudności ze stosowaniem zaimków „w środku – na zewnątrz”, „przed”, „za”;

3) trudności z zapamiętywaniem i wykonywaniem więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie;

4) opóźnienie rozwoju mowy, trudności z wypowiadaniem się, wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i sylab;

5) trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów;

6) mylenie nazw kierunków: „prawa – lewa”;

7) oburęczność;

8) trudności w nauce pisania: zwierciadlane odwracanie liter, deformowanie kształtu liter;

9) trudności z zapamiętywaniem materiału występującego w formie serii, sekwencji np. dni, tygodnia, nazwy miesięcy, litery alfabetu;

10) trudności w pamiętaniu aktualnej daty (jaki jest dzień), daty swoich urodzin, imienin i określenia czasu;

11) słabe postępy w uczeniu się czytania zarówno metodą fonetyczną jak i  globalną;

12) szybka męczliwość uwarunkowana koniecznością włożenia większego wysiłku w zadania typu szkolnego i koncentracji uwagi.

Wiele z tych symptomów może przetrwać do okresu szkolnego i  występować w połączeniu z trudnościami w czytaniu i pisaniu w niższych klasach szkolnych.

Specyficzne trudności w czytaniu:

1) czytanie „niepewne”, „wymęczone”, szczególnie gdy dziecko czyta głośno;

2) częste błędy w czytaniu, pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie wyrazów i odczytanie innych, podobnych wyrazów;

3) pomijanie linii lub odczytywanie jej ponownie;

4) częste gubienie miejsca, w którym dziecko czyta;

5) niepewność w czytaniu, szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie, np. „on-ono”, „od-do”;

6) trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntetyzowaniu sylab w wyrazy w niewłaściwym porządku (sylaby często są gubione), pomijanie interpunkcji;

7) przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens (tworzenie anagramów);

8) trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli w danym fragmencie tekstu;

9) niewłaściwe łączenie liter;

10) trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia.

Specyficzne błędy w pisaniu:

1) słaby poziom pracy pisemnej w porównaniu z odpowiedziami ustnymi;

2) prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym, liczne przekreślenia, kilkakrotne próby zapisania wyrazu, prace bałaganiarskie;

3) utrzymywanie się trudności z rozróżnianiem liter: b-p, p-g, n-u, m-w;

4) niewłaściwy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie, w wyniku ich niewłaściwego rozróżniania np. spółgłosek t-d, b-p, m-n;

5) mylenie nazwy litery i głoski (np. l-el), m-em, k-ka);

6) niewłaściwe stosowanie małych i dużych liter; dziecko częściej używa dużych i małych liter, ponieważ czuje się pewniejsze w ich różnicowaniu (np. leKKo);

7) trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka-półka);

8) dodawanie, pomijanie lub niewłaściwe umiejscowienie liter lub wyrazów;

9) zapisywanie wyrazu na różne sposoby np. „szyja”, „szja”, „szyia”;

10) mylenie liter l-t podczas czytania i pisania;

11) złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niemożność zachowania marginesu;

12) tracenie wątku podczas zapisywania opowiadania;

13) brak, lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji.

Poza wieloma wymienionymi powyżej symptomami, można dla ułatwienia rozpoznania tematu dysleksji u swojego dziecka podzielić je wg wieku: Dziecko w wieku 3-5 lat

Jest mało samodzielne, bardziej oczekuje niż przejmuje inicjatywę w  wykonaniu konkretnej czynności motorycznej. Wykazuje niską sprawność ruchową całego ciała.

Z trudnością utrzymuje równowagę, dlatego słabiej biega, z trudem opanowuje naukę jazdy na rowerku, hulajnodze; nie lubi huśtawek i  trampolin. Wykazuje trudności w zakresie motoryki małej – nie lubi wykonywać prac manualnych, trudność sprawia mu zapięcie guzików, odpięcie suwaka; nie lubi puzzli i składania pociętych obrazków.

Zauważalne są problemy z percepcją wzrokową – dłużej pozostaje na poziomie bazgrot, trudniej mu śledzić ruch ręki; wykazuje trudności z  planowaniem motorycznym na kartce, jak też w przestrzeni 3D, nie lubi układania z klocków.

Widocznie opóźniony rozwój mowy – dziecko dłużej pozostaje na etapie spieszczeń, dłużej tworzy zlepki słów, tworzy neologizmy, ma problem z  opowiadaniem obrazka, budowaniem wypowiedzi na dany temat, wykonywaniem poleceń według instrukcji. Nie tworzy rymów, nie zapamiętuje wierszyków ani piosenek (chyba że mają bardzo prosty tekst). Wyraźnie opóźniony rozwój lateralizacji – dziecko jest oburęczne przez dłuższy czas niż dziecko bez dysleksji.

Dziecko w wieku 6–7 lat

Trudności nasilają się, a do wymienionych wcześniej dochodzą trudności w czytaniu i pisaniu charakteryzujące się powolnym czytaniem, głoskowaniem lub sylabizowaniem z wtórną syntezą słowa; myleniem liter podobnych graficznie.

Dziecko w wieku 7–10

Problemy się nawarstwiają i dochodzą kolejne – charakteryzujące się mylnym zapisywaniem głównie słów z trudnością ortograficzną. Ćwiczenia wymagające percepcji wzrokowej wykonywane są błędnie. Przedmioty humanistyczne są nielubiane ze względu na piętrzące się trudności w zakresie analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej, trudności w  zapamiętywaniu ciągów, wierszy, rymowanek. Przedmioty ścisłe sprawiają kłopot ze względu na wykonywanie błędnych zapisów, odwracanie cyfr, zamienianie znaków matematycznych.

Dziecko w wieku 11 lat i starsze

Błędy składniowe, fleksyjne. Trudności z zastosowaniem zasad ortograficznych pomimo znajomości reguł ortograficznych. Utrzymujące się trudności w zakresie percepcji wzrokowej – mylenie podobnych liter, pomijanie lub podwajanie liter w wyrazach. Trudności w czytaniu mapy, odnajdywanie nazw miast, ulic, rzek, zapamiętywanie kierunków geograficznych. Problemy z zapisywaniem i odczytywaniem łańcuchów reakcji chemicznych, zapamiętywaniem wzorów fizycznych, matematycznych, chemicznych; lokalizowaniem pierwiastków na tablicy Mendelejewa, tworzeniem równań i zapisem ułamków, duże problemy z  nauką arytmetyki. Bariery w zakresie opanowania języka obcego, błędy gramatyczne, problemy z nauką odmiany części zdania w obcym języku; trudności w zapisie, wymowie (słuch fonemowy i pamięć fonemów danego języka). Trudności grafomotoryczne. Niechęć do czytania. Możliwe wycofanie i fobia szkolna. Dzieci z dysleksją są często nieśmiałe i czują się niepewnie wśród rówieśników. Uczucie bezradności wywołuje lęk przed porażką i kolejnymi niepowodzeniami. Często dzieci takie nie wierzą we własne możliwości i siły, czy osiągnięcie sukcesu. Wielu dyslektyków ma problemy z koncentracją i szybko się męczą w czasie nauki. Wiele dzieci sprawia wrażenie wyłączonych. Dzieci z dysleksją często nie mają poczucia bezpieczeństwa, przez co starają się unikać sytuacji, które mogą wywołać u nich dyskomfort, a więc tych związanych z czytaniem i pisaniem. Problemy pojawiają się również w kontaktach z  rówieśnikami, ponieważ dzieci z dysleksją mogą rozładowywać napięcia związane z niepowodzeniami szkolnymi poprzez bójki i konflikty z  rówieśnikami.

Pomoc dla dyslektyka może być wdrożona różnymi sposobami, przez różne osoby. Może to być osoba przeszkolona, najczęściej jest to pedagog lub psycholog. Ważne, by nie karać dziecka za brak postępów. Trzeba zauważać i nagradzać najmniejsze sukcesy, dodając dziecku wiary we własne siły. Terapia zmniejsza trudności w nauce, ale dyslektykiem pozostaje się do końca życia. Dysleksja wymaga stałych i regularnych zajęć. Jednak jeżeli problemy z koncentracją u dzieci są duże, może być również konieczne leczenie farmakologiczne. Jego rozpoczęcie jednak jest uzależnione od decyzji lekarza. Należy mieć również na uwadze, że dysleksja nie jest chorobą, którą się wyleczy. Można natomiast ją skorygować, dzięki czemu dziecko lepiej funkcjonuje w dorosłym życiu. Wśród metod najczęściej polecanych pojawia się metoda Warnkego. Jest ona polecana zwłaszcza osobom ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. W metodzie tej oddziałuje się na wzrok, słuch i motorykę. Osoba z dysleksją jest mocno zaangażowana w tę metodę, ponieważ musi ona zarówno słuchać, jak i reagować na bodźce. Metoda ta jest dostosowana do możliwości pacjenta w danym momencie. Podkreślmy jeszcze raz, że regularne ćwiczenia są konieczne do wdrożenia, aby dziecko lepiej funkcjonowało w szkole i w domu. Należy z dzieckiem pracować nad ortografią. Różnego rodzaju składanki oraz puzzle pomagają rozwijać syntezę wzroku. Warto ćwiczyć z  dzieckiem koordynację oka i ręki, dziecko w tym celu może palcem, a potem mazakiem obrysowywać kontury wzoru. Zaleca się również posługiwanie językiem, np. wydzielanie głosek ze słów czy dzielenie wyrazu na głoski. Logopedzi podczas terapii ćwiczą nie tylko aparat mowy, ale również angażują do ćwiczeń ciało dziecka. Wykonuje się na przykład tzw. ruchy naprzemienne, czyli dziecko prawym łokciem dotyka uniesionego lewego kolana, i na odwrót. Zanim jednak wdrożona zostanie gimnastyka, dziecko powinno się rozluźnić i zrelaksować. Inne ćwiczenia to np.: opowiadanie historii widocznej na obrazkach, dobieranie poszczególnych części do całości, rysowanie obrazków z pamięci, wyszukiwanie w tekście tej samej litery, dobieranie w pary identycznych obrazków, ukrywanie innych słów znajdujących się w wyrazach, takich jak np. kotwica, słońce, waleń. Ponadto :gra w scrabble, gra w domino obrazkowe, usuwanie z tekstu niepotrzebnych wyrazów.

Oprócz ćwiczeń istotne znaczenie ma również dieta – nie powinna ona zawierać dużej ilości słodyczy oraz tłuszczów zwierzęcych.