Lęk przed ciemnością u dzieci to często zgłaszany przez rodziców problem. Różne często nie uzasadnione obawy towarzyszą człowiekowi od najwcześniejszych lat życia do późnej starości. Około 60 % osób doświadcza jakiegoś zaburzenia lękowego na przestrzenni swojego życia. Wyniki badań wskazują, że nasilenie objawów lękowych raczej z wiekiem osłabia się.

Lęk i strach mimo, że te słowa bywają przez wiele osób używane zamiennie, nie są synonimami. Strach dotyczy odczuć w sytuacji realnego niebezpieczeństwa, lęk iluzorycznego lub znacznie zawyżonego.

Nasilenie objawów związanych z lękiem jest ściśle związane z daną fazą rozwojową dziecka. Można wyróżnić (według A. Carra, 1999) następujące:

1) W okresie niemowlęcym przez pierwsze sześć miesięcy występuje reakcja lęku przed nagłymi i intensywnymi bodźcami zmysłowymi (np. nagły hałas, ostre światło), a przez kolejne sześć miesięcy występuje lęk separacyjny (oddzielenie od opiekuna).

2) W okresie od 2 do 4 lat – przeważającym źródłem lęku mogą być wytwory wyobraźni (potwory) oraz kolor czarny.

3) W okresie przedszkolnym (5–7 lat) – głównym źródłem obaw mogą być katastrofy naturalne np. trzęsienie ziemi, powodzie, o których dziecko dowie się z mediów. W tym czasie pojawia się również lęk przed ciemnością. Charakterystyczne dla tego okresu rozwoju są dolegliwości somatyczne (bóle brzucha lub inne dolegliwości ze strony układu pokarmowego).

4) W okresie szkoły podstawowej (8–11 lat), źródłem lęku może być rywalizacja, porównywanie się z rówieśnikami a także osiągnięcia szkolne i sportowe.

5) W okresie dojrzewania (12–18) lat najczęstszym obszarem manifestacji lękowej może być zagrożenie wykluczeniem spośród grona rówieśników.

Lęk i strach są naturalną częścią ludzkiego życia. O ile strach ratuje nam życie i chroni przed niebezpieczeństwem, o tyle lęk je znacznie utrudnia. Jednym z bardziej przykrych stanów lękowych występujących u dzieci jest lęk przed ciemnością.

Rodzice, choć tłumaczą, że nie ma powodów do obaw, choć towarzyszą pociechom przy zasypaniu, bo to ten moment najczęściej jest newralgiczny, to niewiele to pomaga. Gdy jest widno dziecko porusza się po domu bez problemu, zajrzy w każdy kąt, a gdy tylko zapadnie zmrok, wyobraźnia pracuje tak mocno, że dziecko pod żadnym pozorem nie uda się samo do innego pomieszczenia, czy na spoczynek. Lęk przed ciemnością towarzyszy przedszkolakom, ale także dzieciom starszym. Niestety coraz częściej zgłaszają się do poradni psychologicznej zaniepokojeni rodzice np. 10-latka. I choć wydaje się, że stopień rozwoju, powinien pozwolić dziecku na przyjęcie tłumaczenia sytuacji, która jest powodem jego złego stanu psychicznego, to argumenty logiczne napotykają barierę. Co poradzić, jak pomóc…?

Różne mogą być przyczyny lęku przed ciemnością:

• wzbudzanie w dziecku tego leku (grożenie, straszenie);

• lęk indukowany (ktoś z otoczenia ma taki problem i dziecko to widzi);

• oglądanie strasznych bajek pełnych agresji czy przemocy lub słuchanie historii o duchach i potworach;

• silny stres związany np. trudną sytuacją domową, gdzie dominują kłótnie i spory.

Rodzicom najczęściej wydaje się, że dziecko wyrośnie, że czas zagoi trudne rany, ale jest to błędne podejście. Dziecko potrzebuje wsparcia i pocieszenia pocieszenia i realnej pomocy. Obecność dorosłego, pomoże te lęki oswoić, a z czasem opanować. Warto pamiętać, by nie bagatelizować nawet najbardziej bezpodstawnych obaw dzieci. To, co im podsuwa wyobraźnia dla nich jest niemal tak realne, jak otaczający ich świat. To od czego, można zacząć pracę, to oswajanie. Ciemność można polubić. Warto obejrzeć z dzieckiem teatrzyk cieni, zrobić pokaz slajdów w ciemnym pokoju, obserwować i nasłuchiwać. Leżenie pod kocem przy zgaszonym świetle i opowiadanie ciekawych historii jest również fajnym pomysłem. Na rynku można znaleźć wiele książek dla dzieci, pomocnych w tym problemie. Bohaterowie przeżywający śmieszne, ale i trudne sytuacje, walczący ze swymi lękami, mogą stać się dobrymi przykładami na drodze tej szczególnej walki. Jeśli dziecko lubi maskotki, jedna z nich mogłaby być jego strażnikiem i pomocnikiem. Można zostawić dziecku uchylone drzwi, co z początku będzie dla niego niezwykle pomocne. Sen powinien kojarzyć mu się z odpoczynkiem bezpieczeństwem, a nie ze stresem. Warto by opiekun, kochający dziecko, jak najwięcej z nim rozmawiał o wszystkim, a szczególnie, o tym czego się boi. Poważne traktowanie, absolutnie nie wyśmiewanie, będzie dla niego wsparciem. Warto pamiętać też, że nie wolno porównywać swojego dziecka do innych, młodszych czy starszych, ponieważ porównywanie dzieci między sobą pod dowolnym względem może być szkodliwe i negatywnie wpływać na ich samoocenę. A z pewnością niewłaściwe będzie porównywanie ich emocji! Kluczem może być poznanie własnych emocji i nauka panowania nad nimi. Także nad lękiem przed ciemnością.

Często polecanym (niestety również przez psychologów), ale bardzo szkodliwym wyjściem są lampy, lampeczki, dające w nocy światło. Spanie przy świetle jest szkodliwe dla zdrowia. Pogarsza sen, utrudnia wysypianie się, może uszkadzać wzrok. Jeśli samodzielnie nie potrafimy dziecku pokazać, że ciemność jest bezpieczna, a dom jest dokładnie taki sam w dzień i w nocy. Warto wtedy zwrócić się do psychologa behawioralno- poznawczego. Istnieje prosta i szybka metoda terapii takich problemów. Lęk przed ciemnością u dzieci da się pokonać.