Spis treści:

1. Niskie poczucie własnej wartości – objawy.

2. Zaniżone poczucie własnej wartości – przyczyny.

3. Budowanie poczucia własnej wartości – ćwiczenia.

W mojej pracy psychologa, w rozmowach z klientami, często pojawia się temat poczucia własnej wartości. Wydaje mi się to fundamentalną kwestią o którą warto „zahaczyć” w procesie pracy terapeutycznej.

1. Niskie poczucie własnej wartości – objawy.

Poczucie własnej wartości, to przekonanie o swojej wartości jako człowieka, tak samo jak wszystkich ludzi, niezależnie od posiadanych umiejętności czy zdobytych sukcesów.

Osoba, która ma poczucie własnej wartości jest zadowolona z tego, że jest. Lubi i akceptuje siebie. Czuje, że jest na swoim miejscu, ma swoje zadanie do wykonania i jej życie ma sens. Wie, jaka jest, ale akceptuje to, że pewne zadania wykonuje lepiej, a inne słabiej i zauważa, że taka prawidłowość dotyczy wszystkich. Każdy jest jedyny w swoim rodzaju.

Oczywiście osoba o niskim poczuciu własnej wartości myśli inaczej. Porównuje się z innymi, czuje się gorsza i niewystarczająca. Wydaje się jej, że nie jest taka, jaka być powinna lub nie na tym miejscu, w którym powinna być. Często towarzyszy jej uczucie smutku, przygnębienia, złości i braku sensu życia. Albo się poddaje, albo próbuje to zrekompensować przez stawianie sobie wysokich wymagań i realizowanie zbyt wygórowanych celów. Zdarza się, że nie jest nimi prawdziwie zainteresowana, ale osiągniecie ich ma udowodnić jej wartość.

2. Zaniżone poczucie własnej wartości – przyczyny.

Często odpowiedzialne jest za nie otoczenie i sposób wychowania osoby w dzieciństwie. Obecnie trend stałego oceniania i porównywania jest bardzo silny. Dostajemy wytyczne, jakimi mamy się stać, by spełnić oczekiwania otoczenia np.: rodziców, nauczycieli, wychowawców, a nawet kolegów. W przypadku osób dorosłych również przełożonych w pracy, współpracowników czy znajomych. Żyjąc w takim środowisku, często sami porównujemy siebie z innymi, patrząc na swoje predyspozycje, zalety i wady.

Z powodu tego doznajemy wrażenia, że o wartości naszej osoby decydują oceny innych osób oraz to, w jaki sposób oceniamy się sami. Jeśli w jakimś zakresie jesteśmy słabsi lub nie osiągnęliśmy celu postawionego przez nas czy otoczenie, to nasze poczucie własnej wartości może mocno ucierpieć.

Wspieranie dziecka i uczenie go, jak budować poczucie własnej wartości, to bardzo trudne zadanie. Rodzice chcąc dobra swoich pociech, ale poprzez zbyt gorliwe lub nieodpowiednie podejście, mogą zaburzyć ten proces, a jest on kluczowy dla jakości życia dziecka.

Niebezpieczne jest: niewłaściwe chwalenie, porównywanie z innymi, podkreślanie roli ocen, stawianie wysokich wymagań. Zakres oczekiwań i poziom pochwał dawanych dziecku może obniżyć lub zwiększyć jego poczucie własnej wartości. Wiele dzieci motywowanych zbyt mocno przez rodziców czy nauczycieli, próbuje sprostać ich oczekiwaniom i osiągnąć taki poziom, by zasłużyć na kolejne pochwały i nagrody. Pracują ciężko, by osiągnąć cel i mogą żyć w strachu przed poniesieniem porażki. Często z tego powodu, dzieci koncentrują się na byciu liderem. Myślą, że są kochane, bo spełniają wyznaczone standardy. Zdarza się, że lęk powoduje rezygnację z nowych wyzwań.

Taka droga może prowadzić do nadmiernego egocentryzmu, który nie ma już nic wspólnego z obiektywną wiarą w swoje możliwości. Postępowanie dorosłych może od początku uczyć dążenia do celu „po trupach” i umacniania poczucia, że na akceptację i miłość trzeba zasłużyć.

A przecież rodzimy się już z pewnym poczuciem wartości, które w naturalny sposób można wzmacniać. Każde dziecko nosi w sobie nadzieję na bezwarunkową miłość i akceptację. Warto, by miłość i szacunek w rodzinie były bezwarunkowe, bowiem pierwsze lata życia i postawa bliskich to ważny etap w kształtowaniu poczucia wartości. Dziecko doświadczające miłości i dobra bezwarunkowo, ma od początku głęboko zakorzenioną informację, że jego istnienie jest wartościowe samo w sobie. Poczucie własnej wartości będzie u niego stabilne i niezależne od spotykających go, często przypadkowych ocen otoczenia.

3. Budowanie poczucia własnej wartości – ćwiczenia.

Gdy ciągle porównujemy się z innymi, ustawiamy ludzi w pewnej hierarchii. Jedni są niżej niż my, inni zaś wyżej. Wdrapywanie się po szczeblach takiej drabiny, by sprostać wymaganiom innych, powoduje pozorne budowanie własnej wartości.

Jak wobec tego nie poddać się tej presji? Ważne, by akceptować siebie, będąc świadomym swoich słabych stron i ograniczeń. Zazwyczaj ktoś, kto ma stabilne poczucie własnej wartości, będzie wierzył w siebie i swoje możliwości.

Co można robić by, skutecznie podnosić poczucie własnej wartości?:

1. Zaprzestać oceniania.

Mówi się, że życie to wędrówka. Idąc, zdobywamy nowe doświadczenia i doskonalimy się. Jesteśmy ważni, a naszej wartości nie wyznacza rozmiar ubrania, ilość kont bankowych, czy marka rzeczy, które nosimy. Jeśli cierpimy z powodu obniżonego poczucia wartości, to pewnie odczuwamy ocenianie przez innych. W tym miejscu, pomyślmy, czy my sami z dużą surowością nie oceniamy innych? Ocenianie i czucie się ocenianym idą w parze. Porównywanie się zatem do innych, by zobaczyć, że jesteśmy tymi lepszymi, to gorzkie lekarstwo, mające skutki uboczne. Aby coś zmienić warto na początku choć przez jeden dzień (może właśnie dzisiaj), zrezygnować z oceniania innych. Zacznijmy patrzeć na ludzi oczami pełnymi życzliwości. Kiedy widzimy np. dziwnie ubraną osobę – zamiast patrzeć z dezaprobatą – pomyślmy, że może tak lubi, nie umie dobrać sobie stroju, ma problemy finansowe albo wygląd nie jest dla niej ważny. Podobnie, gdy zobaczymy kierowcę jadącego zbyt wolno, zamiast złośliwego spojrzenia przekażmy mu wyrozumiały uśmiech. Może zgubił drogę, źle się czuje, coś szwankuje mu w samochodzie lub właśnie odebrał prawo jazdy?

2. Być dla siebie wyrozumiałym, troskliwym, współczującym.

Eliminujmy krytykę wobec siebie. Dobrze jest być obiektywnym. Ale, gdy nasze poczucie własnej wartości jest niskie, możemy go dodatkowo osłabić będąc samokrytycznym.

Jeśli naszym celem ma być wzmocnienie własnej wartości, musimy zastąpić samokrytykę współczuciem wobec samego siebie, choć bez przesady. Postawmy się w roli „przyjaciela dla siebie” i kiedy pojawia się w nas fala samokrytycyzmu, zadajmy sobie pytanie – dlaczego tak o sobie myślimy i czy na pewno na to zasługujemy? Większość z nas ma tendencję, by być o wiele bardziej współczującymi dla znajomych, niż dla siebie. Dlatego właśnie skierujmy takie komentarze do samego siebie. Może wtedy zaprzestaniemy dalszego zaniżania swojego poczucia własnej wartości krytycznymi przemyśleniami, a zamiast tego zaczniemy ją budować.

3. Wykorzystać mowę wewnętrzną.

Wszyscy z nas mówią do siebie i prowadzą wewnątrz siebie rozmowy. To nazywa się mową uwewnętrznioną. Niestety często uwewnętrzniają się nam i automatyzują stwierdzenia, jakie nam szkodzą np. „jestem beznadziejny” (o czym było w powyższym akapicie). Możemy jednak używać mowy wewnętrznej do wzmacniania siebie. Warto ułożyć kilka stwierdzeń, w które chcielibyśmy wierzyć (i są prawdziwe) i powtarzać je sobie.

Czyli zamiast: „jestem beznadziejny” – mówić „Do tej pory dawałem sobie radę. Teraz będę się starał rozwiązać tą sytuację najlepiej jak umiem. Mogę sądzić, że mi się uda.”. To naprawdę działa. Osoby wykorzystujące takie techniki czują, jakby miały nowego wspierającego przyjaciela. Wszystko jest łatwiejsze.

Niestety pozytywne deklaracje takie jak: “Odniosę wielki sukces!” są bardzo popularne, ale u osób z niskim poczuciem wartości często wywołują jeszcze gorsze samopoczucie. Dlaczego? Bo kiedy czujemy się mało wartościowi, takie oświadczenia są po prostu zbyt sprzeczne z naszymi dotychczasowymi przekonaniami. Aby stwierdzenia te działały, trzeba je dostosować, tak by były wiarygodne. Nie warto powtarzać „Odniosę wielki sukces!”, ale „Będę robiła, co w mojej mocy, by mi się udało!”. To już może pozytywnie zadziałać.

4. Poznaj swoje kompetencje i rozwijaj je.

Ciesz się tym, co lubisz. Ciesz się tym, czym się interesujesz, bez znaczenia czy jesteś wtedy gorszy czy lepszy niż inni.

Często rodzice zadają mi pytanie – czy warto by dziecko uczestniczyło np. w zajęciach muzycznych, gdy nauczyciel powiedział, że nie jest wybitnie utalentowane, ale ono samo bardzo to lubi? Oczywiście, że tak.

Rób to, co kochasz. Nie żałuj sobie: maluj, ćwicz, biegaj, pisz. Co z tego, że nie będziesz wybitnym malarzem czy sportowcem. Za to będziesz szczęśliwszy! Tylko zaprzestań porównań. Gdy śmiało będziesz sobie poczynał, może się okazać, że jesteś w tym wybitnie dobry, a nigdy byś tego nie spróbował z obawy przed porażką lub oceną. Może sprawiać Ci to frajdę przez lata.

Mam nadzieję, że po przeczytaniu tego tekstu, już wiesz drogi czytelniku, jak podnieść poczucie własnej wartości. Powodzenia.

Agnieszka Idźkowska-Guz

psycholog