Zagadnienie – jaki jest wpływ kultury na rozwój osobowości człowieka?- to pytanie,  które badacze zadają sobie już od dawna. Okazuje się, że kultura a osobowość to zmienne od siebie zależne.

Na kształtowanie osobowości człowieka mają wpływ nie tylko czynniki dziedziczne, jak temperament i inteligencja ale również warunki środowiskowe, w tym kultura. To jakie wyznaczamy sobie cele oraz metody ich realizacji są uwarunkowane kulturowo. To czy pragniemy spełnić się na polu zawodowym, czy rodzinnym w znacznym zakresie zależy od wpływów kulturowych.

Stanisław Ossowski zdefiniował kulturę jako zespół dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich. Osobowość jest definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno – przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Wpływ kultury na osobowość może być dwojakiego rodzaju. Z jednej strony są to wpływy kulturowo uwzorowanego zachowania innych jednostek w stosunku do dziecka (wychowanie). Z drugiej są to wpływy pochodzące z obserwacji innych przez jednostkę
i uczenia się wzorów kulturowych. Te typy wpływów zachodzą na siebie. Pierwsze kilka lat życia jednostki ma decydujące znaczenie dla ustalenia ram jej systemów wartości – postaw. Istnieje pewna korelacja pomiędzy technikami wychowywania dzieci w różnych społeczeństwach, a typami osobowości podstawowej dorosłych. Kultura dostarcza także modeli specyficznych reakcji; proces uczenia się ich trwa przez całe życie, by dostosować zachowanie do zmieniających się ról społecznych człowieka. Przyjmując nowe wzory zgodne z systemami wartości – postawy człowiek utrwala je, co sprzyja jego zadowoleniu. Dla ludzi  żyjących w zmieniającej się kulturze lub zmieniających kulturę, w której żyją, ich systemy wartości – postaw pozbawione są wzmacniania, słabną i są zagłuszane (akulturacja). Jednostka akulturowana może nauczyć się działać wg wzorów nowej kultury, lecz nigdy nie będzie odczuwać w jej terminach.

W społeczeństwie nie znajdziemy dwóch identycznych jednostek, gdyż różnice indywidualne, biorące się z różnych doświadczeń oraz różnice otoczenia, w którym dziecko było wychowywane i cały czas się uczy, mogą ułożyć się w niemal nieskończoną ilość kombinacji, skutkując różnym wpływaniem na osobowość. W różnych społeczeństwach występuje dużo takich samych typów osobowości, gdyż pomimo różnic we wzorach reakcji, określanych przez kulturę każdego ze społeczeństw, jednostki mogą mieć takie same zdolności
i podstawowe systemy wartości – postawy. Ponadto, przy tych podobieństwach mogą być kształtowane przez podobne sytuacje rodzinne i wychowanie.

Kulturę należy rozpatrywać jako dominujący czynnik w ustalaniu typów osobowości podstawowej dla różnych społeczeństw oraz różnych osobowości statusowych. Dla kształtowania osobowości danej jednostki jest ona jednym z wielu, lecz także dominującym czynnikiem.

Uczonym,  który badał wpływ kultury na osobowość człowieka był Erich Fromm. Jego teoria wywodzi się z teorii Freuda i Marksa ale już w XVIII wieku Jean-Jacques Rousseau głosił koncepcję „dobrego dzikusa” – człowieka pierwotnego, który nie jest skażony wpływem kultury. Kultura destruktywnie wpływa na jednostkę, krępuje naturalną wolność człowieka a on sam staje się przewidywalny. O wartości człowieka świadczy przede wszystkim opinia otoczenia, w związku z czym cała energia człowieka jest skumulowana na kreowaniu zewnętrznego wizerunku, a nie na doskonaleniu swojej indywidualności.

Marks  wyrażał przekonanie, że ograniczeniem wolności człowieka są obiektywne warunki życia oraz bezkrytyczna akceptacja zewnętrznej kontroli ze strony obyczajów. Ludzie nie mogą być wolni, ponieważ podlegają oddziaływaniu nieświadomych czynników socjokulturowych. Fromm podkreślał społeczne i kulturowe determinanty zachowania,
w przeciwieństwie do motywacji biologicznych. Mimo, że jak sam podkreślał, kultura również nie odpowiada w pełni, co robić i jak żyć. Człowiek ma niespotykane właściwości: świadomość refleksyjną, rozum i wyobraźnię. Z jednej strony warunkują one rozwój kulturowym, ale z drugiej leżą u podłoża egzystencjalnych dylematów, poczucia bezradności i osamotnienia.

Wpływ kultury na osobowość badał obszernie również G.C. Jung. I tak człowiek postrzegany jest przez Junga, jako twór kulturowy kształtowany jest nie tylko jasno zdefiniowanymi treściami świadomości i normami społeczeństwa, ale także, jako poddany presji wielorakich i nieuświadamianych znaczeń, których sens uwyraźnia nam się wraz z pytaniem o ich cel. Człowiek według G.C. Junga jest istotą ciągle tworzącą siebie i swój ludzki świat w wymiarze osobowościowym, historycznym, społecznym i kulturowym. Właśnie w zderzeniu potencjału indywidualnego z wymogami kultury kształtuje się, zdaniem Junga, osobowość człowieka. Jako, że wartości i normy społeczne dopuszczają do uświadomienia i rozwoju pewnej tylko części osobowości – tej „przydatnej” społecznie, człowiek początkowo rozwija się jednostronnie i fragmentarycznie. To, co zostaje utajone, „zepchnięte” w nieświadomość, to nasza „druga strona” – nasz Cień.

W badaniu osobowości, podstawowym problemem jest to, do jakiego stopnia głębsze warstwy osobowości są warunkowane przez czynniki środowiskowe – odpowiedź na to pytanie możliwa jest wyłącznie poprzez badanie jednostek wychowanych w różnych społeczeństwach i kulturach. Zrozumienie stosunków interpersonalnych, mających kapitalne znaczenie w formowaniu osobowości, jest niemożliwe bez uwzględnienia pozycji
w strukturze społecznej jednostek w stosunkach tych uczestniczących. Prawa i obowiązki przyznawane jednostce przez kulturę powinny być określane przy wzięciu pod uwagę struktury społecznej. Także wiele właściwości tejże struktury determinowane jest przez kulturę jako całość, gdyż struktura jest jej częścią składową. Widać więc, że wpływ kultury na rozwój osobowość człowieka jest bardzo istotny i zagadnienia te nie powinny być analizowane osobno jako kultura i osobowość, lecz zawsze jako zależne od siebie czyli kultura a osobowość człowieka, który w niej żyje.

Psycholog Renata Bojar

Opracowanie na podstawie:

1. Wprowadzenie do psychologii osobowości, Piotr Oleś, Wydawnictwo naukowe Scholar, 2009
2. Kulturowe podstawy osobowości, Ralph Linton, Wydawnictwo PWN, 2000

Polecamy także:

• Rodzaje zachowań ludzkich w psychologii
• We władzy sopucha, czyli o tym co szkodzi mniej
• Przez poglądy do sukcesu